SCENARIUSZ 24

Mirosław Dąbrowski


GDZIE JEST MOJA PARA
– CZYLI O KLASYFIKOWANIU I NIE TYLKO,
CZ II


Cele ogólne w szkole podstawowej:

  • zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystywania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;
  • myślenie matematyczne — umiejętność korzystania z podstawowych narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowań matematycznych;
  • umiejętność pracy zespołowej.

Cele ogólne na I etapie kształcenia:

  • rozwijanie predyspozycji i zdolności poznawczych dziecka;
  • kształtowanie u dziecka pozytywnego stosunku do nauki oraz rozwijanie ciekawości w poznawaniu otaczającego świata i w dążeniu do prawdy;
  • wyposażenie dziecka w umiejętność czytania i pisania, w wiadomości i sprawności matematyczne potrzebne w sytuacjach życiowych i szkolnych oraz przy rozwiązywaniu problemów.

Wymagania szczegółowe:
Uczeń:

  • w sytuacjach trudnych i wymagających wysiłku intelektualnego zachowuje się rozumnie, dąży do wykonania zadania;
  • dodaje i odejmuje liczby w zakresie 100 (bez algorytmów działań pisemnych); sprawdza wyniki odejmowania za pomocą dodawania;
  • podaje z pamięci iloczyny w zakresie tabliczki mnożenia; sprawdza wyniki dzielenia za pomocą mnożenia.

 

Pomoce:

  • pieczątki z kleksem / nalepki
  • inne:
    czyste nalepki (dużo),
    albo wstążki i duża liczba kartoników o wymiarach, np. 10 cm × 10 cm,
  • karty pracy (do ewentualnego wykorzystania).

Przebieg sytuacji dydaktycznej:

  1. Tym razem każde dziecko ma nalepkę (albo kartonik na tasiemce) z jakąś liczbą od 1 do 10. Dobrze byłoby, żeby każda liczba była w zbliżonej ilości kopii.

    ✓ Uwaga! Łączymy się w pary tak, aby liczby z pary dodane do siebie dawały 10. (…) A teraz jedna liczba w parze ma być o 2 większa od drugiej. Jedna liczba w parze ma być o 2 mniejsza od drugiej. Jedna liczba w parze o 3 mniejsza od drugiej. (…)

    ✓ Łączymy się w trójki tak, aby jedna liczba w trójce była:
    • sumą obu pozostałych,
    • różnicą obu pozostałych,
    • wynikiem jakiegoś działania wykonanego na obu pozostałych liczbach. (…)

    ✓ Łączymy się w grupy (dwu, trzy, czteroosobowe, …) tak, aby liczby z grupy dodane do siebie
    dawały 20. (…)

    ✓ …

    Komentarz:
    Niewielki zakres używanych liczb sprawia, że uczniowie mogą oswoić się z nowym typem aktywności — stali się „żywymi liczbami”. Warto przy tej okazji skupić się na doskonaleniu rozumienia używanych pojęć, np. polecenia typu: jedna liczba w parze o 2 większa; jedna liczba w parze o 2 mniejsza; różnica liczb w parze równa 2 znaczą to samo, co nie dla wszystkich jest oczywiste. Warto powtarzać tego typu sekwencje poleceń, aby dzieciom to uświadomić.
    Po powrocie do ławek warto sformułować jak najwięcej pytań, zadań, problemów dotyczących tego, co przed chwilą robili uczniowie. Dzięki temu ponownie będą mogli, już indywidualnie, analizować powstałe sytuacje i wyciągać wnioski z tego, co się wcześniej działo.

  2. Można rozszerzyć zakres liczb zapisanych na nalepkach, np. jeśli w klasie jest 22 uczniów, to na nalepkach można dać liczby od 1 do 22.
    Nalepki z liczbami naklejamy na plecy uczniów — ich zadaniem jest odgadnięcie (w parach, jak poprzednio, por. część I), jaką liczbę mają na plecach. Po odgadnięciu liczby przyklejane są z przodu, począwszy od tego momentu każdy uczeń jest odpowiednią liczbą.

    ✓ Uwaga! Łączymy się w pary tak, aby:
    • jedna liczba była o 2 większa od drugiej, (…)
    • jedna liczba była o 2 mniejsza od drugiej, (…)
    • suma liczb była równa 18, 24, (…)
    • różnica liczb była równa (…)
    • iloczyn liczb w parze był większy niż (…)
    • suma liczb była parzysta (…)

    ✓ Uwaga! Łączymy się w trójki tak, aby:

    • suma liczb była równa 30, (…)
    • jedna liczba była różnicą obu pozostałych (…)

    Komentarz:
    Nie warto podczas jednej zabawy formułować zbyt wielu różnego typu poleceń — jeśli zajmiemy się „wszystkim”, to sprawdzimy wiedzę niektórych dzieci, ale nie damy im szansy, żeby ją pogłębili i nauczyli się czegoś nowego. Zdecydowanie lepiej jest wracać do „żywych liczb” wielokrotnie, za każdym razem skupiając się na jakiejś grupie poleceń, np. na dodawaniu, odejmowaniu i porównywaniu różnicowym, albo na parzystości i nieparzystości, albo …
    Po każdej serii poleceń powinniśmy podyskutować z uczniami o tym, co się wydarzyło. Warto sformułować pytania, zadania, problemy dotyczące tego, co robili uczniowie — dzięki zdobytym doświadczeniom będą je lepiej rozumieć i chętniej rozwiązywać:

    ✓ Janek był liczbą 8. Z kim tworzył parę o sumie parzystej? A z kim jeszcze mógł ją stworzyć?
    Dlaczego?

  3. Tę sytuację warto wykorzystać innego dnia, gdyż tym razem dzieci będą „żywymi cyframi”.
    Każde dziecko ma albo nalepkę (kartonik) z jedną cyfrą (od 0 do 9), albo z kleksem:



    Dobrze by było, żeby nalepek z cyframi było około dwa razy więcej niż z kleksami.

    ✓ Uwaga: Łączycie się w pary, tak jak chcecie1. Zrobione?
    Ustawcie się w parze obok siebie — tak, żebyśmy wszyscy się widzieli.
    Tworzycie teraz jakąś liczbę dwucyfrową. Jeśli nie macie kleksa, to wiadomo, jaka to liczba.
    A jeśli jest kleks, to zakrywa on cyfrę pod nim napisaną i nie wiemy, co tam jest 2.
    A czy powstała taka liczba, której cyfr w ogóle nie znamy?
    No to zobaczmy, czy wiecie, jaką liczbę dwucyfrową tworzycie.
    Uwaga. Liczby na pewno większe od 50 ręka do góry. Gdzie są dziesiątki? A gdzie jedności? (…)
    A gdyby wśród Was była taka para (warto ją zapisać, żeby dzieci miały zapis przed oczyma):


    To czy ta liczba jest na pewno większa od 50, czy nie? Dlaczego?
    Co na pewno wiemy o tej liczbie? Jakie ma własności?

    A gdyby była taka liczba?


    Co o niej na pewno wiemy?
    A taka?



    Co się może kryć pod kleksem?

    ✓ No to kolejne polecenia. Ustawiamy się w tych samych parach tak, aby nasza liczba była jak
    najmniejsza. …

    Nasze pytania czy polecenia mogą dotyczyć zarówno własności liczb dwucyfrowych, ich porównywania i porządkowania, jak i operacji na nich, np.:

    ✓ A teraz liczby dwucyfrowe, czyli pary!, łączą się tak, aby suma dwóch liczb była większa od100.

    ✓ Uwaga! Ponownie łączymy się w pary, ale w inny sposób. …


    Komentarz:
    Zapis symboliczny liczb jest, jak pokazują m.in. prowadzone badania, znacznie dla dzieci trudniejszy, niż nam — dorosłym — się wydaje. Kleksy sprawiają, że uczniowie — w sytuacji dla nich problemowej — uczą się analizować faktyczny sens zapisu liczby. Warto do tego typu ćwiczeń wracać wielokrotnie, bo dotyczą wiedzy kluczowej dla całej szkolnej arytmetyki.


    1 Można, od razu albo od drugiego łączenia w pary, wprowadzić ograniczenie, że w parze nie mogą być dwa kleksy.
    2 Podczas pilotażu tego scenariusza dzieci wymyśliły na cyfry kryjące się pod kleksami nazwę „niewidzialne cyfry”.